8/7/14

Entrevista a Cris Puertas

Cris Puertas ye una actriz de caráuter, que s'atreve a acarase al públicu en solitariu col enclín de que l'espeutador trespase la so piel y que les sos emociones trescalen nél. Asina se pue comprobar en El gesto imperceptible de Sarah K., primer obra del so caberu proyeutu, "La Materia". Salida de la factoría ESAD Asturies, ye profesional dende va casi diez años. Y n'Asturies, esi fechu yá merez consideración. Pa'l Teatreru Asturianu ye un presto'l que tuviere a bien condemos esta entrevista. Esperemos que la esfrutéis abondo.


Teatreru.- Atendiendo pa la to formación y pal to curriculum como actriz, vemos que recibiste clases de grandes de la dramatuxa y que trabayaste con compañíes mui consolidaes n'Asturies. Sé que va ser dificil que te quedes con una d'estesesperiencies, asina que voi entrugate pol momentu cuando te convenciste a ti mesma de que ser actriz nun yera solo un suañu porque yá yera una realidá. 
Cris.- Cuando estrené con “Teatro del Norte”. Creo que fue nel 2005 o 2006. Facíamos un Valle Inclán, que ye un autor que me presta especialmente y que tuve la suerte d'interpretar en varies ocasiones. Taba en 4º d'Interpretación y trabayara yá en teatru como profesional enantes, pero nun me consideré a min mesma actriz con toles lletres hasta esi día. Tal vez polo complicao del procesu, yera la primer vez que m'enfrentaba a una obra llarga perfeutamente milimetrada hasta l'último detalle. O porque fue la primer vez que me puse realmente nerviosa enantes de salir a actuar. Tener por delantre una buena axenda de bolos también ayudó, supongo.
Supongo qu'hai un cierto pudor a la hora de nomase actor a ún mesmu. La palabra actor, nel imaxinario coleutivo, llévanos a pensar en Marlon Brando o en Katherine Hepburn. Figures millonaries y internacionales, iconos míticos. Pero esi nun ye lo común de la profesión. Hai grandísimos actores que tuvieron la suerte de trabayar tola so vida y nun son conocidos, nin aparecerán nos llibros d'historia. Especialmente en teatru. Por embargu, esto nun pasa n'otros seutores: tú pues ser arquitectu o fotógrafu y lo primero que va pensar la xente nun ye en comparate con Gaudí o con Doisneau, sedría absurdo. 
Teatreru.- Trabayes como actriz teatral, pero tamién en cine y publicidá, atréveste con el clown y la improvisación, das clases y talleres pa neños y adultos y, amás, interésate la teoría lliteraria y la dramaturxa. ¿Con qué te quedes de too? 
Cris.- Siempre m'interesara'l mundu la dramaturgia y la lliteratura. Al clown averéme más como ferramienta que como especialidá, anque siempre admiré la filosofía del clown modernu y el so mou d'acarase al mundo; el meyor exemplu que se m'ocurre sobre esto ye'l discursu de John Cleese nel funeral de Graham Chapman. El mundo la cámara interésame fundamentalmente porque soi una cinéfaga empedernida dende neña, pero'l mi oficiu ye'l d'actriz de teatru testual. Eso ye lo que creo que se faer y lo qu'espero faer cada vez meyor. 
Teatreru.- Por otru llau, ¿agora hai que diversificase y dixebrase en veinte especialidaes pa vivir d'esta profesión? 
Nos tiempos que corren, a nivel de supervivencia, cuantes más coses sepas faer, meyor. Pero ye cierto que cuanto más te centres en dalgo concreto, meyor lo vas faer. Hai una gran frase de “True Detective” que diz dalgo asina como “el tiempu d'na vida humana casi nun ye suficiente pa ser realmente bueno en dalgo”. 
Teatreru.- Fálanos del proyeutu "La Materia Producciones". 
Cris.- La Materia Producciones Teatrales ye una  compañía que cofundé xunto al direutor y dramaturgu Jóse Busto. 
El nuestru primer proyeutu ye El gesto imperceptible de Sarah K., una obra de teatru inspirada na vida de Sarah Kane. Concretamente, ye la última hora de vida a tiempu real d'una escritora afeutada por una gravísima depresión endóxena. Ye una trama mui desgarrada, mui cruel y, anque suene enfermizo, he dicir que m'encanta.
Colos tiempos que corren, llevantamos la obra  a mou de pequeñu formatu, con una escenografía cenciella y adautable a tou tipu d'espacios. N'escena toi yo namái. Nun hai música (bueno, dalgún truquín musical sí qu'hai) y la lluz contrólola yo dende l'escenariu, polo que tampocu hai téunicos nin de soníu nin d'illuminación. Ye dalgo que sólo puede faese n'obres d'esti tipu, porque n'otros formatos, sedría escabarriao. Too esto pensárase pa optimizar el númberu de funciones, na midía de lo posible. Y paez que furrula. Yá llevamos unos cuantos bolos y actuaremos fuera d'Asturies llueu. Tal y como tán les coses, nun nos podemos quexar y, teniendo en cuenta que ye un drama y que, tradicionalmente, ye menos vendible qu'una comedia, tovía tenemos menos motivos para quexanos.
Teatreru.- El gesto imperceptible de Sarah K, ¿qué supuso pa ti? 
Cris.- Ye la primer vez que toi sola n'escena durante toa una función. La responsabilidá ye inmensa, más teniendo en cuenta l'estáu d'ánimu estremu onde vive'l personaxe, amás de la complexidá de Sarah K. en sí. Tamién l'aprendizaxe tá siendo enorme. Controlar el ritmu y la enerxía del personaxe y de la escena ensin la referencia d'otros compañeros ye dificilísimo. Sólo tamos el públicu y yo. 
Amás, ye un carambelu interpretativu. Un personaxe mui complexu, enllenu capes. La mio forma de trabayalu fue esa, capa por capa, del mou más detalláu posible. Trabayando primero cómo yera esa muyer cuando tenía una vida más o menos normal, cómo se fue aisllando, cómo llegó a la situación onde tá agora, cómo camudaren los sos xestos y el so calter los últimos años, etc.  Trabayar cada tic, cada imaxen, cada movimientu, cómo mira, cómo camina, cómo s'arrasca o cómo llora… intentar trabayar cola másima precisión posible.
Dicho así parez que fuere un procesu mui llargu, pero nun tuvimos esa suerte: ensayamos sólo durante 20 díes enantes d'estrenar. Tamién ye verdá que tuve un mes llargu pa memorizar el testu, y compatibilicélo con tol trabayu d'investigación y proto-creación del personaxe, y consulté muncho con Jóse les idees que tomaba y les que desechaba, asina qu'el primer día d'ensayu yá había conceutos bastante claros y intuyíamos más o menos el camín a seguir. Por supuesto, modificámoslo too mil veces dempués, como si nun hubiera un mañana, como manda la tradición teatral cuando tienes pocu tiempu ente'l primer ensayu y l'estreno. 
Teatreru.- ¿Qué tien Cris Puertas de Sarah K?
Cris.- Creo que toos guardamos nel nuestru cerebru una parte que nos comunica con tolos personajes del mundu. Eso xenera la empatía. Toos somos asesinos en potencia, buenes persones en potencia, depresivos en potencia, tímidos o estrovertidos en potencia… Sólo hai qu'alcontrar la parte de la tu mente que contién eses emociones y chequeala. Dalgunes son fáciles d'atopar, porque tán a flor de piel, y otras tán más ocultes, pero toes tán ehí. 
Teatreru.- ¿Tien La Materia dalgún otru proyeutu en mente (o n'axenda)?
Cris.- De momentu, el plan ye esplotar El gesto imperceptible de Sarah K. tolo posible. Estrenamos en marzu, la función ye xoven y quédenmos tovía munchísimos teatros y sales a onde dir, dientro y fuera d'Asturies. Queremos emplear toles nuestres enerxías en consiguir rodala al másimu.
Aparte, como caprichu aneudótico, prestaríame faer esta función nun espaciu circular. Siempre me prestó'l formatu de teatru a la italiana y creo qu'esti testu diba adautase bien a otru tipu d'espacios y formatos. Espero qu'haya suerte y tengamos la ocasión. 
Teatreru.- Con tola riestra de collaboraciones que lleves a les espaldes, y teniendo la oportunidá de vete reinterpretar la pieza de microteatru Helio, dame que yes una actriz abierta a la llamada de quien quiera contar contigo. ¿Qué-y desixes a un proyeutu p'aceutar? 
Cris.- Claro que sí, creo que siempre se pue aprender y meyorar trabayando con xente mui distinta. Ye mui útil. Amás, lo vocacional en sí mesmo siempre fai que prefieras tar trabayando y faciendo coses. Nesto, o tás con mil proyeutos a la vez, faciendo malabares pa llegar a tiempu a too, o tás sentáu nel sofá mirando pal techu. Y esto pasa siempre, nunca nun hai garantíes de continuidá y muncho menos de rutina, y esto pasa-y a tol mundu: a los veteranos, a los consagraos, a los noveles… Por eso toa ufierta ha d'agradecese. Otra cosa ye qu'interese a dambas partes, o seya posible realizala. Si me dan a escoyer, siempre prefiero teatru testual de sala. El de cai, por exemplu, ye mui festivu y mui guapu, y tolo que quieras, pero al final, por estos llares y con esta climatoloxía, acabes faciendo un bolu de cada cuatru qu'haya programaos. Supongo que por eso, n'époques de crisis como ésta, va a minimizase, ye lóxicu.
Teatreru.- Yo viérate en dos obres mui intimistes. ¿Nun t'apetez una comedia?
Cris.- Por variar, sí. Nestos últimos años, coincidiéronme unes cuantes obres tráxiques seguides. Vaya por delantre que las esfruto más, yo siéntome más cómoda trabayando drama que comedia, pero vamos, encántanme dambos xéneros.  Eso sí,  si ficiera una comedia agora, la más feliz diba a ser mio madre, que tá farta de veme sufrir n'escena.
Teatreru.- Pa enriba, dambes obres yeren soliloquios. Diz "El Brujo" qu'esa ye una buena forma de nun discutir con dengún compañeru. Pero la realidá ye qu'el momentu actual paez que nun invita a producir espectáculos de muncha xente. ¿Tu, cómo ves la incidencia nel teatru d'esto que llamen "la crisis"? ¿Cómo lo tas afrontando tu?
Cris.- Pues efeutivamente, cuantos menos actores, menos gastu, ye inevitable. N'Asturies, tamos viéndolo de continuo, pero supongo que pasa en toes partes. Yá te digo que la mio prioridá agora ye faer el mayor númberu de funciones posibles. Buscar la rentabilidá. Les tres últimas funciones que fice enantes de “La Materia” sólo tuvieron un bolu: l'estrenu. Y yá. Esto ye lo qu'intentamos evitar a toa costa.
Cuando "el Brujo" facía esi formatu, solía ser la esceición, yera poco habitual ver a un solu actor n'escena. Tamién recuerdo Wit, con Rosa María Sardá o las clásicas Cinco horas con Mario. Pero yeren eso, esceiciones.
Esti tipu de formatu en solitariu resta dinamismu al espeutáculu, pero al mismo tiempu oblígate a buscar la impecabilidá na interpretación. Nun tienes más armes qu'esa n'escena. La to propia interpretación marca'l ritmu de la obra, la tensión, la enerxía, les emociones, les imáxenes… too. 
Teatreru.- Yá vimos que nun yes de poner llindes al trabayu, pero... ¿cuáles son les coses que te presten más?
Cris.- En cuantu a clásicos, como actriz, encántame'l realismo norteamericanu de mediaos del sieglu XX: Tennessee Williams, Arthur Miller, Osborne (John, non confundir con  Bertín)… Tamién la traxedia griega, más tirando p'hacia Sófocles y Eurípides que p'hacia Esquilo, y, por supuesto, Shakespeare. Personaxes mui ligados a la Psicología. Aunque tengo que reconocer que de Shakespeare lo que más m'interesa en xeneral son los personaxes masculinos. Siempre digo que soi actriz porque nun pude desendolcar la mio vocación frustrada: la d'actor. 
Tengo que dicir qu'un de los mios suaños ye trabayar pentámetru yámbicu n'inglés (y conseguir que me salga mínimamente bien, o al menos, con dalgo de dignidá, claro). Espero, con munchu trabayu,  poder faelo dalgún día.
Tamién me prestaría trabayar dalgo de Pinter, de Koltés o de Heiner Muller. O Patrick Marber. O David Rabe... empiezo y nun soi quien a parar.
Como llectora, la mayor parte'l tiempu toi lleendo teatru. Cuando cambio a novela los mios predileutos son Burroughs, Palahniuk (anque peque d'efeutista), Ballard, Dostoievski, Camus, Kafka, Bradbury, Orwell, Saramago… Agora toi lleendo Hijo de Dios, de Cormac McCarthy, que ye ún de los grandes xenios vivos del sieglu XXI, asina lo digo.
En cine tengo un gustu bastante eclécticu, por nun dicir esquizofrénicu, pero si tengo qu'escoyer una película favorita, esa ye “Rebecca”, de Hitchcock. Ye curioso, porque si tuviera qu'escoyer la meyor película de Hitchcock, seguramente nun sedría esa (nin denguna con Selznick),  y si tuviera qu'escoyer un direutor de cine, nun tengo claro que fuera Hitchcock (sin resta-y méritu), y aún asina, cada vez que veo “Rebecca”, quédome hipnotizada, nun pueo evitalo.
Teatreru.- ¿Y como especutadora?
Cris.- Los momentos más emotivos que recuerdo como espeutadora de teatru fueron tal vez con Hamelin y Urtain, dambes d'Animalario; y por supuesto el Ricardo III del Old Vic. Nun me perdonaré no tenér baxao a Madrid pa ver la versión de Mendes de El xardín de les zrezales de Chejov, con Rebecca Hall. Creo que fue una maraviya. 
Teatreru.- Esti ye un proyeutu de teatru n'Asturies y n'asturianu. ¿Ficiste dalgo n'asturianu? ¿Qué requisitos habría tener una propuesta n'asturianu pa que te decidieres a probar?
Cris.- Pues nunca nun trabayé n'asturiano, nun coincidiera. Préstame asgaya'l xiro que dio'l teatru n'asturianu d'un tiempo p'acá, orientándose p'hacia un públicu más averáu a la ventena y a la trentena, dándo-y a los testos ciertu "macarrismu", nel meyor sentíu la palabra. Nun se ónde oyí la definición de “Costumbrismo-Rock”, que me paez mui divertida y acertada. Eso pue garantizar la sobrevivencia pa les nueves xeneraciones; la media d'edá d'espeutadores de teatru n'Asturies en xeneral, y de teatro n'asturianu en particular, tira más por ser alta. Hai que buscar fórmules pa llegar a seutores de públicu más mozu p'asegurar la continuidá. Y esta nueva tendencia cumple esi cometíu y nun ta exenta de calidá. 
Teatreru.- De les decenes d'obres presentaes a los Premios Oh! 2014, solo dos propuestes yeren n'asturianu. ¿Cómo interpretes tu esa proporción tan pequeña de producción n'asturianu dientro del teatru profesional d'Asturies?
Cris.- Pues francamente nun lo se, nun sabía que yera esa la proporción. La verdá yes que nun me parara a pensalo. Hai que tener en cuenta qu'Asturies ye una rexón pequeña, y que faer una obra n'asturianu lleva consigo circunscribise a un área d'aición más llimitada, ye improbatible poder faer bolos fuera d'Asturies si la obra nun ye en casteyán. Salvando les distancies, lo más averao que tenemos pa comparar sedría Galicia: ellí supongo que la proporción d'obres en gallegu ye mayor, pero tamién el territoriu ye muncho más grande. 
Teatreru.- Con proyeutos como'l "Gran teatru del mundu" d'Adolfo Camilo Díaz, de teatru radiáu n'asturianu, o los doblaxes al asturianu de Gonzali Producciones, o les trayeutories de Producciones "Nun Tris" o "A Costubaxu Teatru", ¿podía ser el teatru (y la ficción na tele, el cine, la radio...) n'asturianu un yacimientu provechosu pa la profesión n'Asturies?
Cris.- Toa iniciativa ye positiva, nunca nun se sabe qué va asitiase y qué va tener continuidá, pero creyar proyeutos siempres ye meyor que quedase en casa. 
Teatreru.- A ti que te presta'l teatru clásicu, ¿diríes a ver un "Ricardu III" n'asturianu? (Dígolo porque van 20 años de la publicación de la edición billingüe de la obra n'asturianu y n'inglés, a manes de Milio Rodríguez Cueto) 
Diría a ver un Ricardo III n'asturianu, en francés, en suecu y en rusu. Ye una de les mios obres favorites. Lo importante ye que se faiga con respetu y calidá. Tamién ye cierto que me prestaría ver más obres nel idioma orixinal onde fueron escrites, sobretoo tratándose de clásicos d'un argumento que yá ta nel imaxinariu coleutivu. Les palabres son una forma más nel procesu comunicativu, pero nun la única. Esto, n'ópera, vémoslo de contino y paéznos lo más lóxico, y en teatru ye munchísimo menos habitual. 
Teatreru.- Por cierto... ¿con quién te quedes? ¿Col Ricardo de Kevin Spacey o col Macbeth de Kenneth Brannagh? 
Ensin desmerecer a Brannagh, quédome con Spacey porque fue la meyor esperiencia que yo viviere nun patiu de butaques. Ver xente que nunca nun fuere al teatru emocionase y aplaudir en pie una obra de tres hores y media n'inglés ye impagable. Eso ye'l teatru. Calidá con mayúscules.

El Macbeth de Branagh seguro que fue una maraviya, pero claro, vilu mediante l'ordenador y d'aquella manera. Siempres digo qu'una vez que les obres muerren, habría conservarse una grabación bien editada y n'alta calidá al serviciu de los espeutadores. Nun influyiría na taquilla porque la programación de la obra yá terminare (y nun creo que naide prefiera ver una grabación d'una función a dir al teatru). Cuéstame horrores alcontrar vídeos d'obres europees. Llevo detrás d'un montaxe suecu de 2009 de Medea nomáu Medealand, dende fai más d'un año y nun hai manera. A veces, coles ingleses hai suerte y la BBC fai dalguna edición en DVD o pa televisión. Pero, polo xeneral, ye dificilísimo. Cola era de Google al menos puen alcontrase fotos y dalgún tráiler en Youtube, pero eso son menos que migayes. 
Teatreru.- Y, p'acabar, citamos una actriz. 
Si tengo que nomar a una actriz favorita, una referencia, diría Ellen Burstyn. Pequí conózsela sobre too pol so personaxe de la madre en Requiem por un sueño, pero tien una trayeutoria increyíble. Alcuérdome de vela interpretando en teatru Hurlyburly o Viaxe llargu p'hacia la nueche y quedame cola boca abierta. Y eso que tuve que vela nuna grabación de nuevo, la vida ye asina de triste. El grau de matices, de detallismu, de verosimilitú, de construcción (nel meyor sintíu la palabra) y d'intensidá emocional a onde allega esa muyer ye inenarrable. Lo que ella fai nun ye interpretar, ye direutamente tener superpoderes.
N'España, si tengo qu'escoyer a dalguien, procuro nun perdeme a Vicky Peña, nunca nun defrauda.